კლუბი "კერა"

განცხადება

2017 წლის 23 ოქტომბრიდან სკოლა "ალბიონში" მუშაობას იწყებს ეთნოგრაფიული კლუბი "კერა"

კლუბში გაწევრიანდებიან VII-X კლასის მოსწავლეები.

შეხვედრები - ყოველ ორშაბათს, 15 საათზე.

კლუბს უხელმძღვანელებს - ისტორიის მასწავლებელი მ. ილურიძე.

მსურველებმა მიაკითხეთ - მ. ილურიძეს

_________________________________

არასახელმწიფო საერო სკოლა "ალბიონი"

2017-2018 სასწავლო წელი

წესდება

კლუბის ხელმძღვანელი-მარიამ ილურიძე(ისტორიის წამყვანი მასწავლებელი)

კლუბის სლოგანი-"გახსოვდეს, ვისი გორისა ხარ"

შეხვედრები- ყოველ ორშაბათს, 15 საათზე

კლუბში გაერთიანდებიან- VII-X კლასის მოსწავლეები

კლუბის მუშაობის მიზანი:

• კუთხეების მიხედვით ადათების გაცნობა
• ეთნოგრაფიის ყოფისა და კულტურის შესწავლა მატერიალური, სულიერი და სოციალური საკითხების მიხედვით

___________________________________________________

კლუბის ლოგო

_______________________________

I სემესტრის პროგრამა:

• საქართველოს ბუნებრივ-გეოგრაფიული მდებარეობა, ეთნოგრაფიული კუთხეების ლოკალური დახასითება
• ქართლ-კახეთის ეთნოგრაფიული მიმოხილვა
• აღმოსავლეთ საქართველოს მთის რეგიონალური დახასიათება
• იმერეთი, სამეგრელო, გურია, აჭარა(ეთნოგრაფიული მიმოხილვა)
• სამცხე-ჯავახეთი(მესხეთი)(ეთნოგრაფიული მიმოხილვა)
• ახალი წლის დღესასწაული საქართველოს კუთხეების მიხედვით

___________________________________
2017 წლის 23 ოქტომბერი
პირველი შეხვედრა
რატომ არის აუცილებელი ვიცოდეთ ჩვენი კუთხეების შესახებ?!

_______________________________

"საქართველოო ლამაზო, 
სხვა საქართველო სად არი?"
2017 წლის 27 ნოემბერი
(მოსწავლეებმა წარმოადგინეს ფოტომასალა)

_________________________________

I სემესტრის შემაჯამებელი შეხვედრა
"შემოდიოდა ჩიჩილაკებით ჩვენში კალანდა"
2017 წლის 4 დეკემბერი

_____________________________________

________________________________________

II სემესტრის პროგრამა:

• საოჯახო ეტიკეტი
• სისხლითი ნათესაობის სისტემა
• ხელოვნური დანათესავების ფორმები
• პატრონიმიური განსახლება
• საქართველოს სამეურნეო კალენდარი
• რელიგიური კალენდარი
• დღესასწაულების როლი და ადგილი ეთნოსის ცხოვრებაში

________________________________________

მოსწავლეები ამზადებენ თემებს ეთნოგრაფიულ საკითხებზე:

• ვაწვდი მასალებს
• მივუთითებ, როგორ უნდა  მოაგროვონ მასალა ხანდაზმული ადამიანებისგან
• მივუთითებ, როგორ უნდა გამოიყენონ მასალა თემის წერის დროს
• მივუთითებ, როგორ უნდა დაიცვან ფორმატი(სქოლიო, გამოყენებული ლიტერატურის სია)

                                                                                      05/II/2018წ.
                                                        კლუბის კურატორი-მ. ილურიძე
______________________________________

მოსწავლეთა 72-ე სასწავლო-შემოქმედებითი კონფერენცია

ეთნოგრაფიის სექცია

თემა:

„დედავ! ისმინექართვლისვედრება:

ისეაღზარდეშენშვილისსული...“

ავტორი:

თბილისის არასახელმწიფო საერო სკოლა „ალბიონის“ X კლასის მოსწავლე

ლია ბანეთიშვილი

(პირადი ნომერი - 01011091970)

თემის ხელმძღვანელი:

ისტორიის წამყვანი მასწავლებელი - მარიამ ილურიძე

2017-2018 სასწავლო წელი

„დედავ! ისმინე ქართვლის ვედრება:

ისე აღზარდე  შენ შვილის სული...“

ილია ჭავჭავაძე ქვეყნის მომავალს ჭეშმარიტი მამულიშვილის აღზრდაში ხედავს. 1858 წლის 15 დეკემბერს ს. პეტერბურგში დაწერილ ლექსს „ქართვლის დედას“ (4, გვ. 67) 21 წლის უკვე დიდი ილია ეპიგრაფად უმძღვარებს გერმანელი ფილოსოფოსის გოტფრიდ ლაიბნიცის სიტყვებს „აწმყო, შობილი წარსულისაგან, არის მშობელი მომავალისა“. 1888 წელს 51 წლის ილია ჭავჭავაძე ამ სიტყვებს ისევ იმეორებს თავის პუბლიცისტურ წერილში „ერი და ისტორია“, სადაც მიუთითებს, რომ „ეს სამთა ჟამთა ერთმანეთზედ დამოკიდებულება კანონია ისეთივე შეურყეველი და გარდაუვალი, როგორც ყოველივე ბუნებრივი კანონი“(3, გვ. 609). ამავე წერილში ის წერს, „წარსული - მკვიდრი საძირკველია აწმყოსი, როგორც აწმყო - მომავლისა“(3, გვ. 608). დღეს, ილიას იუბილის 180-ე წელს, სულ უფრო მეტად ვგრძნობთ, რომ „ილია ჩვენი თანამედროვეა“ და სულ უფრო მეტად ვსაჭიროებთ მის ნაწარმოებებთან ზიარებას, განსაკუთრებით სასარგებლოა ილიას შეგონება, რომ „ყოველი ერი თავისის ისტორიით სულდგმულობს. იგია საგანძე, საცა ერი პოულობს თავისის სულის ღონეს, თავისის სულის ბგერას, თვის ზნეობითს და გონებითს აღმატებულებას, თვის ვინაობას, თვის თვისებას“(3, გვ. 547). ეს ყოველივე კი ხალხის ყოფასა და კულტურაში, საოჯახო ეტიკეტსა და ტრადიციებშია. ამიტომ, ისევ მთავარ საკითხად რჩება მომავლის აღზრდა ილიასეულად, დედა უნდა „შთააგონებდეს კაცთა სიყვარულს, ძმობას, ერთობას, თავისუფლებას, რომ სიკეთისთვის გული უთრთოდეს“(4, გვ. 68). დღეისათვის,  ამ სანუკვარი საქმის აღსრულება კი შეუძლებელია ნათესაური კავშირების, ურთიერთობებისა და  პასუხისმგებლობის გარეშე, რომლის დეფიციტსაც ჩვენი საზოგადოება განსაკუთრებით განიცდის. ადრე, ეს პრობლემა ფაქტობრივად არ იდგა ქვეყნის წინაშე, ვინაიდან ერთობა უკეთ გამოსდიოდა ხალხს. დასახლება პატრონიმიული იყო, ხალხი გვარებად ცხოვრობდა, ჭირსა და ლხინს ერთად იზიარებდნენ და საოჯახო ეტიკეტს იცავდნენ.

ქართული ოჯახის სიმყარე და გამძლეობა საუკუნეების მანძილზე ქრისტიანულ რწმენასთან იყო დაკავშირებული. ეკლესია-მონასტერი მუდმივად იყო ქართველი კაცისათვის იმედისა და მადლის მიმნიჭებელი. ეს ყოველივე კარგად ჩანს ტრადიციული ყოფისა და კულტურის დეტალებში, რომელმაც ჟამთა სიავეს გაუძლო და ხალხში დაგროვილი ემპირიული ცოდნითა და ადათ-წესების დაცვით ჩვენამდე მოაღწია.

საქართველოს მატერიალური და სულიერი კულტურის საგანძური ქრისტიანული რწმენითაა შექმნილი. ქართველი კაცი ხილული თუ უხილავი ხაზებით მუდმივად იყო დაკავშირებული ტაძართან, რაც უპირველესად სოციალურ ურთიერთობებში იყო გამოხატული ქორწილის, მიცვალებულის დაკრძალვისა და გლოვის წესების, ბავშვის აღზრდის საქმეში.

ჩემ სოფელ მარტყოფში დავინტერესდი განსახლების სტრუქტურით, ნათესაობის სისტემითა და იმ ერთობით, რომელიც განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენდა აღზრდის საკითხებში. აქ პატრონიმიის აღმნიშვნელი ტერმინია „ბუდობა“. პაპაჩემმა ზურია ბანეთიშვილმა ამიხსნა, რომ „ბუდობა“ არის ერთი კაცის მოდგმა, მონაშენი, ნაბუდი, რომელშიც გაერთიანებულია ერთი სახლის, ერთი ოჯახის დანატოვარი, ერთი ცეცხლიდან გასული ხალხი.“ბუდობის“ სახელწოდება წარმოქმნილია წინაპრის ნამდვილი ან შერქმეული სახელიდან. მოხევეების მაგალითზე, ვალერიან ითონიშვილი მიუთითებს, რომ „პატრონიმიას უმკვიდრდებოდა ოჯახის ყოფილი მეთაურის სახელი“(5, გვ.19). ადრე, დასტურდებოდა ქონების გარკვეულ ნაწილზე ერთობლივი საკუთრების ფაქტები. ინივიდუალურ ოჯახებს შორის საზიაროდ რჩებოდა მარანი.

მარანს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ქართველი ხალხის სამეურნეო და რელიგიურ ცხოვრებაში.

სახელწოდება „მარანი“ სულხან-საბას ორბელიანის ლექსიკონში საღვინე სახლად არის მოხსენიებული(2, გვ. 438).

ძველი მარნების ნაკვალევი აღმოჩენილია საქართველოს ყველა კუთხეში. შუა საუკუნეებში შესანიშნავი მარნები ყოფილა ღვთაების მონასტრის ახლო-მახლო სოფლებში (მარტყოფი, ნორიო...). ზოგი მარანი ძველ სახლთან იყო ახლოს, ზოგი - ვენახთან,  იქ, სადაც ამის მოსაწყობად შესაფერისი ადგილი მოეპოვებოდათ. ეს ქვითკირით ნაგები, ბანიანი შენობა მუდამ სიგრილეს ინარჩუნებდა. ქვიშნარი სინესტეს ინახავდა და ღვინოც სიგრილეში უკეთესად ინახებოდა.  როგორც აღვნიშნეთ, სამეურნეო ერთობის გარდა მარანი წმინდაადგილის როლსაც ასრულებდა. აქ მოთავსებული იყო პატრონიმიის - „ბუდობის“ იდეოლოგიური ერთობის გამომხატველი „ზედაშეს“ ქვევრები. სულხან-საბას განმარტებით, „ზედაშე“ არის შესაწირი ღვინო (2, გვ. 278). ეს სახელი მარტყოფში ამ ღვინის შესანახი ქვევრის სახელწოდებად ქცეულა.

უდიდესია რიტუალური საკვების სიმბოლური მნიშვნელობა და მასთან დაკავშირებული წესები. ტერმინი ზედაშე საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში დასტურდება. ჩვენს სოფელ მარტყოფში თითოეულ პატრონიმიას ერთი ან ორი ზედაშე ჰქონია. თითოეული მათგანი რომელიმე სალოცავის სახელზე ყოფილა ჩადგმული: ღვთაების, წმინდა გიორგი, მამა ანტონის... იმ სალოცავების სახელზე, რომელშიც „ბუდობის“ წევრთა მამა-პაპას ულოცია, მათი შთამომავლობა კი ზედაშეზე ლოცულობდა.

ჩვენთვის საინტერესო საკითხთან დაკავშირებით, ნათესაობის ერთობის გამოსახატავად დავადგინეთ, რომ ბუდობის წევრები ზედაშესთან შემოდგომაზე, ახალ მოსავალზე იკრიბებოდნენ და შესაწირს აკეთებდნენ: კლავდნენ „სამხთოს“ - საქონელს, ცხვარს ან ქათამს, ყურძნის დაწურვის დროს ღვინოს პირველად ამ ქვევრებში ჩაასხამდნენ, რომლითაც შემდეგ ზედაშეზე გაკეთებულ შესაწირზე ან მისი სახელობის სალოცავის დღესასწაულსა და “ სამხთოს“ სუფრაზე ილოცებოდნენ. ქრისტიანულ საქართველოში ვაზთან დაკავშირებული რიტუალები განსაკუთრებით ძვირფასია: წმინდა ნინოს მიერ შეკრული ვაზის ჯვარი, ღვინით ზიარება, ქართულ ხუროთმოძღვრებაში ჩახუჭუჭებული ვაზის ორნამენტი და ა.შ.

ღვთაების ახლო-მახლო სოფლებში ძველი მარნების, სამეურნეო როლის დაკარგვის დროიდან დღემდე,“ზედაშე“ კვლავ რჩებოდა „ბუდობის“ ერთობის სიმბოლოდ. მასში ბოთლით დგამდნენ ღვინს, რომელიც ნაკურთხად ითვლებოდა და იგივე დანიშნულებით გამოიყენებოდა. იხსენებენ, რომ ზედაშეს მოუვლელობა, ბუდობის რომელიმე წევრის ავადმყოფობის მიზეზიც გამხდარა.

საბჭოთა პერიოდში ზოგიერთს ზედაშეს ქვევრი ამოუღია და მისი სახელობის სალოცავისათვის „მიურთმევია“, იმის გათვალისწინებით, რომ შთამომავლობა წესისამებრ მას პატივს ვერ მიაგებდა, რისთვისაც აუცილებლად დაისჯებოდა. ამ დროს მმართველობის ახალი სისტემის წარმომადგენლები რელიგიური დანიშნულების გამო მარნების მოსპობას ცდილობდნენ. პაპაჩემი განიცდის, რომ ჩვენი ერთი ზედაშე სოფლის საბჭოს აშენების დროს მშენებლობაში მოჰყვა, მეორე კი იქვე კედელთან არის. ცისანა ბაბომ გაიხსენა, რომ ერთხელ ცუდად ვიყავი და მაშინ მოვილოცეო.

ძველად თურმე მარნებში საწნახელი ჩაშენებული იყო. მასში ლასტებს ალაგებდნენ და ყურძენს ისე წურავდნენ. წვენი თიხის მილებით ქვევრებში ჩაედინებოდა. ზოგი საწნახელი გადაღობილიც იყო: ერთ ნაწილში თეთრი, მეორეში კი - შავი ყურძენი იწურებოდა. ზედაშეს ქვევრში შავი ყურძნის წვენს ჩაუშვებდნენ.მარნის აღმოსავლეთის კედელზე გამართული იყო ბუხარი ქადების გამოსაცხობად და სხვა საკვების მოსამზადებლად. კედელში დატანებული იყო ჭურჭლის დასადგმელი თაროები და მრგვალი მილის ფორმის შესანახი, გვარის ხალხი ფულს ინახავდა „სამხთოს“ გასაკეთებლად. ომიანობის დროს საბჭოთა პერიოდში, გაჭირვების გამო ზოგმა ზედაშეს ქვევრები გაყიდა...  ხალხში შემორჩენილია ამბავი ამის შესახებ, რომ ასეთი შემთხვევების შემდეგ ამ ნათესაობის საქმე ცუდად წარიმართა.

მეჩვიდმეტე საუკუნის იტალიელი მისიონერი არქანჯელო ლამბერტი გვამცნობს, რომ სამეგრელოს სოფლებში კარის ეკლესიის უქონლობის შემთხვევაში, ჯვრისწერის რიტუალი მარანში სრულდებოდა. ეთნოგრაფიული მასალის თანახმად, ეკლესიაში ჯვარდაწერილ მეფე-დედოფალს ოჯახის უფროსი პირველად ზედაშესთან  დალოცავდა. დღეობაზე წასვლის წინ ზედაშეზე ლოცულობდნენ შემდეგი სიტყვებით, - ზედაშემ გზა თუ არ მოგვცა, ისე არ მიგვიღებენ, ჯერ შინაურმა ანგელოზმა უნდა გაგვისტუმროსო.

 სალოცავ ქვევრებს საქართველოს კუთხეებში სხვადასხვა სახელწოდებით მოიხსენიებენ: იმერეთსა და რაჭაში, როგორც სალოცვილს; სამეგრელოში - ოზვამერ ლარგვანს...  ნიკო კეცხოველი ხალხური სიტყვიერების საგანძურის საფუძველზე აღნიშნავს: „ზედაშეს ხელს ვერავინ ახლებდა დრომდე. მხოლოდ ხატობაში მოიხდებოდა და ამ ღვინით ადიდებდნენ იმ წმინდანს, ვის სახელზეც იყო ზედაშე ჩასხმული. ამ ღვინით შესთხოვდნენ წყალობას და „მადლიანი თვალით გადმოხედვას“ (6, გვ. 45).

 ამდენად, თავისი პირვანდელი დანიშნულებიდან მოყოლბული, „ზედაშე“
 პატრონიმიული ნათესაობის ერთობის სიმბოლოა. ჩვენთვის გასაგებია ჩვენი წინაპრების  ასეთი მორიდებული, მოკრძალებული და საამაყო დამოკიდებულება ზედაშესადმი, რადგან ამ თავანკარა სასმელით ადიდებდნენ უფალს, ლოცავდნენ ერთმანეთს და დღესასწაულობდნენ.

ამ თემაზე მუშაობის დროს ერთი განსაკუთრებით სასიამოვნო ამბავიც შევიტყვე.  წელს, 2017 წლის 23 ნოემბერს, წმინდა გიორგის დღესასწაულზე მარტყოფში ძველ ფუძეზე, ზედაშეზე, შეკრებილა სოლოღაშვილების „ბუდობა“.

   ქვევრის პირას სანთლები დაანთეს, თითოეულმა ოჯახმა   ბოთლით ღვინოჩადგა და გადაწყვიტეს, რომ მომავალი წლის გიორგობას კიდევ შეიკრიბონ ...  დიდებული საქმეა, წინაპართა ტრადიციის გახსენებით, ნათესაობის სხვადასხვა თაობა ერთმანეთს შეხვდება, მოეფერება, მოწიწებას დაიბრუნებს, სიძველეების სიყვარულს ისწავლის, უფალს ადიდებს...  მოციქულ პავლეს პირველ წერილში კორინთელთა მიმართ ვკითხულობთ, „სიყვარული სულგრძელია, სიყვარული ქველმოქმედია, არ შურს, არ ყოყოჩობს, არ ამპარტავნობს, არ სჩადის უწესობას, არ ეძებს თავისას, არ რისხდება და არ განიზრახავს ბოროტს, არ ხარობს სიცრუით, არამედ ჭეშმარიტება ახარებს.“ (1, გვ. 450).

ვფიქრობთ, რომ დღეს ჩვენი ქვეყნის გადარჩენის გარანტი მხოლოდ ერთობაა... ქვეყნის ერთობა კი ოჯახისა და ნათესაობის ერთობით იწყება...  „ილია ჩვენი თანამედროვეა“, ის დღესაც „ქართვლის დედას მიმართავს:

„აქ არის, დედავ, შენი მაღალი

 დანიშნულება და საღმრთო ვალი!“

 გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

1. ახალი აღთქმა უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი და ფსალმუნი; 1982წ.; გვ. 450;

2. სულხან-საბა ორბელიანი, ლექსიკონი ქართული; I; 1991წ.;

3. ილია ჭავჭავაძე, თხზულენანი; 1984წ.; გვ.547-552; 608-613;

4.ილია ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ.I, 1987წ.; გვ.67-68;

5. ვალერიან ითონიშვილი, მოხევეების საოჯახო ყოფა; 1970წ.;

6. მარიამ ილურიძე, ღვთაების მონასტერი, 1998 წ.

7. ლია ბანეთიშვილი, საველე მასალა, 2018 წლის იანვარი.
_____________________________________